Bình thuỷ tinh trồng cây hay còn gọi là Terrarium, là một hệ sinh thái thực vật thu nhỏ được trồng và duy trì bên trong một vật chứa bằng thuỷ tinh trong suốt, có thể là hệ thống kín hoặc hệ thống mở.
Bình thuỷ tinh trồng cây được phân loại thành hai dạng chính: Terrarium kín (sealed) tự tạo ra chu trình nước khép kín phù hợp cây ưa ẩm, và Terrarium mở (open) có không khí lưu thông thích hợp cho các loại cây ưa khô như sen đá, xương rồng.
Để lựa chọn bình thuỷ tinh phù hợp cần dựa trên loại cây dự định trồng (ưa ẩm hay ưa khô) để quyết định kiểu dáng bình (kín hay mở), kích thước bình phải đủ không gian cho cây phát triển, và chất liệu thuỷ tinh phải trong suốt, không màu để đảm bảo cây quang hợp tốt nhất.
1. Bình thuỷ tinh trồng cây (Terrarium) là gì?
Bình thuỷ tinh trồng cây không chỉ là một vật dụng trang trí, mà là cả một thế giới tự nhiên được tái tạo trong một không gian giới hạn. Nó là nghệ thuật sắp đặt và nuôi dưỡng cây cảnh trong các loại bình, lọ, bể cá bằng thuỷ tinh, tạo ra một hệ sinh thái có khả năng tự duy trì một phần hoặc hoàn toàn. Vẻ đẹp của Terrarium đến từ khả năng quan sát trọn vẹn sự phát triển của cây, từ bộ rễ, lớp đất đá, đến từng tán lá qua lớp kính trong suốt, mang lại một trải nghiệm độc đáo mà các loại chậu trồng cây thông thường không có được.
Tại sao Terrarium trở thành xu hướng trang trí được yêu thích?
Tính thẩm mỹ cao: Vẻ đẹp tinh tế, trong suốt của thuỷ tinh kết hợp với màu xanh của cây lá tạo ra một vật phẩm trang trí sang trọng, sống động, phù hợp với mọi không gian từ bàn làm việc, phòng khách đến quán cà phê.
Tiết kiệm không gian: Terrarium là giải pháp hoàn hảo cho những người yêu cây nhưng không có nhiều không gian. Một "khu rừng" hay "sa mạc" thu nhỏ có thể được đặt gọn gàng trên bàn hoặc kệ sách.
Ít tốn công chăm sóc: Đặc biệt với Terrarium kín, hệ sinh thái có thể tự cân bằng độ ẩm, giảm thiểu số lần tưới nước đáng kể, rất phù hợp với những người bận rộn.
Mang lại giá trị tinh thần: Quá trình tự tay tạo ra một Terrarium là một hoạt động sáng tạo, thư giãn. Ngắm nhìn hệ sinh thái mini phát triển mỗi ngày cũng giúp giảm căng thẳng hiệu quả.
Lịch sử hình thành và phát triển của nghệ thuật Terrarium
Terrarium được phát hiện một cách tình cờ vào năm 1842 bởi nhà thực vật học người Anh Nathaniel Bagshaw Ward. Ông nhận thấy một cây dương xỉ nhỏ đã nảy mầm và phát triển khoẻ mạnh bên trong một chai thuỷ tinh đậy kín mà không cần chăm sóc. Từ đó, ông phát triển các "hộp Wardian", tiền thân của Terrarium hiện đại, để vận chuyển các loài thực vật đi khắp thế giới. Ngày nay, nghệ thuật này đã phát triển vượt bậc với vô số phong cách và kỹ thuật khác nhau.
Để bắt đầu với thú chơi này, điều quan trọng đầu tiên là phải phân biệt được hai loại hình Terrarium cơ bản.
2. Phân biệt hai loại hình chính: Terrarium Kín và Terrarium Mở
Việc lựa chọn giữa Terrarium kín và mở là quyết định nền tảng, ảnh hưởng đến loại cây bạn có thể trồng, cách bạn thiết lập và quy trình chăm sóc sau này. Mỗi loại có một nguyên tắc hoạt động và phù hợp với những nhóm thực vật khác nhau.
Terrarium Kín (Sealed Terrarium)
Đây là một hệ sinh thái khép kín hoàn toàn với một chiếc nắp đậy.
Nguyên tắc hoạt động: Ánh sáng mặt trời đi qua lớp kính làm nước trong đất và cây bốc hơi. Hơi nước ngưng tụ trên thành bình và nắp, sau đó nhỏ giọt trở lại xuống đất, tạo ra một chu trình tuần hoàn nước tự nhiên như một cơn mưa thu nhỏ.
Loại cây phù hợp: Các loại cây ưa độ ẩm cao, ưa bóng râm như dương xỉ, rêu, trầu bà, các loại cây không khí (air plant), fittonia (cây may mắn).
Ưu điểm: Gần như không cần tưới nước (có thể vài tháng một lần), tự duy trì rất tốt.
Nhược điểm: Dễ bị nấm mốc và úng cây nếu lượng nước ban đầu quá nhiều hoặc không có hệ thống thoát nước tốt. Cần kiểm soát lượng ánh sáng cẩn thận để tránh "luộc" cây bên trong.
Terrarium Mở (Open Terrarium)
Đây là bất kỳ bình thuỷ tinh trồng cây cảnh nào không có nắp đậy, cho phép không khí lưu thông tự do.
Nguyên tắc hoạt động: Hoạt động giống như một chiếc chậu cây thông thường nhưng có thành kính trong suốt. Không khí lưu thông giúp đất khô nhanh hơn và giảm độ ẩm.
Loại cây phù hợp: Các loại cây ưa khô, cần nhiều nắng và không khí thoáng đãng như xương rồng, sen đá, các loại cây mọng nước khác.
Ưu điểm: Dễ set up và chăm sóc hơn cho người mới bắt đầu, ít nguy cơ bị nấm mốc.
Nhược điểm: Cần tưới nước thường xuyên hơn (khoảng 1-2 tuần/lần) so với Terrarium kín. Bụi bẩn có thể lọt vào bên trong.
Việc lựa chọn sai loại cây cho hệ thống bình sẽ dẫn đến thất bại. Không thể trồng sen đá trong bình kín và cũng không thể trồng rêu trong bình mở.
3. Hướng dẫn lựa chọn bình thuỷ tinh trồng cây phù hợp
Chiếc bình chính là khung xương của tác phẩm. Một chiếc bình phù hợp không chỉ đẹp mà còn phải tạo ra môi trường sống tốt nhất cho cây.
Kiểu dáng và Kích thước
Kiểu dáng: Lựa chọn giữa bình kín (có nắp) và bình mở (không nắp) dựa trên loại cây bạn đã chọn. Miệng bình cũng rất quan trọng. Bình miệng rộng dễ dàng cho việc trồng và sắp xếp cây, trong khi bình miệng hẹp (chai, lọ) tạo ra thử thách lớn hơn nhưng cũng mang lại vẻ độc đáo.
Kích thước: Bình phải đủ lớn để chứa các lớp nền (đá, than, đất) và đủ không gian để cây phát triển trong ít nhất một năm. Đừng chọn bình quá nhỏ sẽ kìm hãm sự phát triển của cây. Một chiếc bình thuỷ tinh trồng cây lớn có thể trở thành tâm điểm của cả căn phòng.
Chất liệu và Độ trong suốt của thuỷ tinh
Chất liệu: Chọn thuỷ tinh chất lượng tốt, không quá mỏng để dễ vỡ.
Màu sắc và độ trong: Luôn luôn ưu tiên thuỷ tinh trong suốt, không màu. Thuỷ tinh màu có thể trông đẹp mắt nhưng chúng sẽ cản trở ánh sáng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình quang hợp của cây. Bề mặt kính phải nhẵn, không có các vết xước hay bọt khí để có thể quan sát tốt nhất.
So sánh với các loại chậu trồng cây khác
So với các loại chậu trồng cây truyền thống, bình thuỷ tinh mang lại một trải nghiệm hoàn toàn khác biệt. Trong khi chậu gỗ trồng sen đá mang vẻ đẹp mộc mạc và chậu gốm sứ trồng cây thể hiện sự sang trọng, thì bình thuỷ tinh lại phô diễn toàn bộ cấu trúc của hệ sinh thái, từ rễ đến ngọn, mang vẻ đẹp của khoa học và tự nhiên.
Tại sao chất lượng bình thuỷ tinh lại quan trọng?
Một chiếc bình chất lượng không chỉ đảm bảo an toàn mà còn tối ưu hóa môi trường sống cho cây.
Chuyên gia Terrarium, anh Hoàng Nguyễn, cho biết: "Thủy tinh giá rẻ thường có lẫn nhiều tạp chất và bọt khí, không chỉ làm giảm vẻ đẹp mà còn có thể khúc xạ ánh sáng sai cách, tạo ra các điểm nóng gây cháy lá. Một chiếc bình tốt với độ trong hoàn hảo sẽ đảm bảo cây nhận được ánh sáng đều và phát triển cân đối."
Phản hồi từ người dùng cũng nhấn mạnh điều này.
Chị Minh Anh (Quận Cầu Giấy, Hà Nội) chia sẻ: "Lúc đầu tôi mua một chiếc bình rẻ tiền, thành kính rất mờ và mỏng. Chỉ sau một thời gian ngắn, nó bị nứt mà không rõ lý do. Từ khi đầu tư vào một chiếc bình chất lượng, khu vườn mini của tôi trông sang trọng hơn hẳn và tôi cũng an tâm hơn khi chăm sóc nó."
4. Câu hỏi thường gặp
Lớp nền bên trong một Terrarium gồm những gì?
Một lớp nền chuẩn từ dưới lên bao gồm: Sỏi hoặc đá nhỏ (để thoát nước), than hoạt tính (để lọc, khử mùi và ngăn nấm mốc), lớp vải lưới mỏng (ngăn đất rơi xuống lớp sỏi), và cuối cùng là hỗn hợp đất trồng phù hợp với loại cây.
Bao lâu thì tôi nên tưới nước cho Terrarium?
Với Terrarium kín, có thể từ 1-3 tháng mới cần tưới một lượng nhỏ nếu thấy không còn hơi nước ngưng tụ. Với Terrarium mở, hãy tưới khi lớp đất mặt đã khô hoàn toàn, thường là khoảng 1-2 tuần/lần.
Làm thế nào để đưa cây và đất vào bình có miệng hẹp?
Bạn cần sử dụng một bộ dụng cụ chuyên dụng cho Terrarium, bao gồm kẹp dài, que gắp, và phễu giấy để đưa các lớp nền và cây vào bên trong một cách khéo léo.
Terrarium của tôi bị mờ vì hơi nước, tôi phải làm gì?
Đây là hiện tượng bình thường với Terrarium kín, cho thấy chu trình nước đang hoạt động. Nếu hơi nước quá nhiều và đặc, hãy mở nắp trong vài giờ để lượng nước thừa bay hơi bớt.
Tôi có cần bón phân cho cây trong Terrarium không?
Rất hạn chế. Vì Terrarium là môi trường phát triển chậm, bạn chỉ nên bón phân pha loãng với nồng độ 1/4 so với bình thường và chỉ khoảng 1-2 lần/năm để tránh cây phát triển quá nhanh.
Vị trí tốt nhất để đặt bình thuỷ tinh trồng cây là ở đâu?
Hãy đặt bình ở nơi có ánh sáng gián tiếp, sáng sủa. Tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp vì nó sẽ biến chiếc bình thành một nhà kính, "luộc" chín cây bên trong.
Phải làm gì khi cây trong Terrarium bị nấm mốc?
Hãy dùng kẹp dài để loại bỏ ngay những phần cây bị nấm. Sau đó, mở nắp để giảm độ ẩm bên trong và có thể dùng tăm bông thấm cồn nhẹ để lau sạch vết nấm trên thành kính.
Cây trong bình của tôi phát triển quá cao, tôi có nên cắt tỉa không?
Có. Cắt tỉa là việc cần thiết để duy trì hình dáng và kích thước của hệ sinh thái. Hãy dùng kéo dài chuyên dụng để cắt bỏ những lá già hoặc những cành mọc quá cao, giúp cây phát triển các nhánh mới.
Làm sao để vệ sinh mặt trong của bình thuỷ tinh?
Bạn có thể dùng một miếng mút nhỏ gắn vào đầu que hoặc kẹp dài, làm ẩm nó và lau nhẹ nhàng mặt trong của kính để loại bỏ bụi bẩn hoặc tảo.
Những loại cây nào tuyệt đối không nên trồng trong Terrarium kín?
Tất cả các loại cây mọng nước như xương rồng, sen đá sẽ chết rất nhanh trong môi trường kín vì chúng cần không khí khô và thoáng đãng để tồn tại. Chúng chỉ phù hợp với Terrarium mở.
